Pokrzywy: jakie są najczęstsze gatunki pokrzyw w naszym kraju?

Kiedy mówi się pokrzywa, większość ludzi myśli o gatunku zwanym pokrzywą, o którym dzieci uczą się w szkole podstawowej i który wiele osób uważa za nieprzyjemny chwast. Niewiele osób zna jednak pokrewne gatunki tej rośliny, takie jak pokrzywa zwyczajna i pokrzywa łąkowa. Powiemy ci, jakie pokrzywy możesz napotkać, jak je zidentyfikować i do czego można je wykorzystać.

Rodzaje pokrzyw

Zastanawiasz się, jakie są rodzaje pokrzywy i które z nich można zbierać w naszej okolicy do suszenia lub przygotowywania różnych wywarów i nalewek? W takim razie powinieneś najpierw wiedzieć, że pokrzywa (Urtica) to rodzaj roślin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae), znany z przyjaznych liści z piłokształtnymi (lub rzadko całymi) brzegami pokrytymi kłującymi włoskami. Obejmuje szeroką gamę gatunków i ma mnóstwo zastosowań.

Jednak duża liczba nazw gatunków, które pojawiły się w starszej literaturze na temat pokrzywy, jest obecnie synonimami pokrzywy dwupiennej z botanicznego punktu widzenia. Ta ostatnia występuje praktycznie wszędzie w naszym kraju. Jest to zatem zdecydowanie najbardziej rozpowszechniony gatunek pokrzywy, jaki można znaleźć w naszym kraju.

Inne gatunki pokrzyw, które można spotkać v nasem kraju, to pokrzywa zwyczajna i pokrzywa zwyczajna. Jeśli chodzi o gatunki nierodzime, rzadko można tu znaleźć pokrzywy śródziemnomorskie, takie jak pokrzywa okrągłolistna lub pokrzywa Dodarta. Inne obficie występujące na świecie gatunki obejmują:

• Urtica angustifolia – Japonia, Chiny i Korea,
• Urtica laetivirens – Japonia i Mandżuria,
• Urtica platyphylla – Japonia i Chiny,
• Urtica thunbergiana – Japonia,
• Urtica parviflora – niższe wysokości Himalajów,
• Urtica hyperborea – wyższe partie Himalajów,
• Urtica cannabina – zachodnia Azja,
• Urtica incisa – Australia,
• Urtica ferox – Nowa Zelandia.

Choć wiele osób o tym nie wie, pokrzywy znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle. Najczęściej wykorzystywane są jako roślina wieloletnia do przetwarzania w przemyśle paszowym, ale doskonale sprawdzają się również w produkcji biomasy, w przemyśle tekstylnym, spożywczym, kosmetycznym czy farmaceutycznym.

Pokrzywa zwyczajna

Najbardziej znanym gatunkiem pokrzywy, który można znaleźć praktycznie na każdym rogu naszego terytorium, jest pokrzywa zwyczajna lub Urtica dioica. Jest to roślina, która obecnie jest nadal postrzegana jako gatunek ekspansywny w Europie Środkowej. Podczas gdy niektórzy ogrodnicy starają się jej pozbyć za wszelką cenę, inni doceniają jej właściwości lecznicze lub wykorzystują ją jako paszę dla kur, kaczek i piskląt.

Jeśli chodzi o dokładniejszy opis pokrzywy, ważne jest, aby pamiętać, że jest to bardzo zmienny gatunek, który występuje w wielu różnych formach. Istnieje zatem wiele podgatunków, które mogą różnić się od siebie pod pewnymi względami w mniejszym lub większym stopniu.

Opis pokrzywy

Jest to wytrzymałe wieloletnie zioło, które zwykle osiąga wysokość od 50 do 150 centymetrów. Przymiotnik dwupienny odnosi się do faktu, że każda pojedyncza roślina wytwarza tylko kwiaty męskie lub odwrotnie, tylko kwiaty żeńskie. Tak więc, aby doszło do zapłodnienia, pyłek z pokrzywy męskiej, której kwiaty zawierają pręciki, musi zostać przeniesiony do pokrzywy żeńskiej, której kwiatostan zawiera słupki.

Pod względem wyglądu pokrzywa charakteryzuje się czworokątną łodygą, która jest prosta i zwykle nie rozgałęzia się dalej (z wyjątkiem roślin, które osiągają dużą wysokość). Inną charakterystyczną cechą tej rośliny jest żółtawe, rozgałęzione, pełzające kłącze, a tym, co ludzie najbardziej kojarzą z pokrzywami, są ich ogonkowe, szeroko jajowate do lancetowatych liście, które są zwykle spiczaste, ząbkowane i pokryte kłującymi włoskami.

Pokrzywy kwitną mniej więcej od czerwca do września lub października, z męskimi kwiatostanami, które są zwykle wiechowate, proste i opadające, podczas gdy żeńskie kwiatostany są zwykle kolczaste lub racemiczne i są również krótsze. Okwiaty pokrzywy są zielonkawe, podobnie jak same kwiaty, a owoce to jajowate niełupki. Oprócz liści, łodygi są również pokryte kłującymi włoskami, dzięki czemu praktycznie nie ma znaczenia, której części rośliny się dotknie.

Wcześniej sądzono, że nieprzyjemne swędzenie i pieczenie po kontakcie z pokrzywami było spowodowane przez kwas mrówkowy. Ostatnie badania wykazały jednak, że kłujące włoski w rzeczywistości zawierają mieszaninę trzech różnych substancji chemicznych, w tym histaminy, która powoduje podrażnienie skóry, acetylocholiny, która powoduje pieczenie, oraz serotoniny, która zwielokrotnia działanie poprzednich substancji.

Występowanie pokrzywy

Ponieważ pokrzywa naturalnie występuje na półkuli północnej, można ją znaleźć w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Jednak jako gatunek inwazyjny rozprzestrzeniła się również w Ameryce Południowej. Jeśli chodzi u nas, pokrzywę można znaleźć w całym kraju i na wszystkich wysokościach, z wyjątkiem najwyższych szczytów górskich.

Typowe siedliska, w których zwykle rośnie pokrzywa zwyczajna, to głównie łąki, zarośla, rowy wzdłuż dróg, wokół cieków wodnych, lasy łęgowe i zarośla, ale także ogrody i ogrodzenia wokół domów. Jeśli warunki są odpowiednie, rozprzestrzenia się bardzo szybko i tworzy gęste drzewostany, w których pojedyncze łodygi dorastają do 2 metrów wysokości.

Lecznicze działanie pokrzywy zwyczajnej

Pokrzywa odgrywa dziś ważną rolę w farmaceutyce, gdzie ma szeroki zakres zastosowań. Jest to popularna roślina lecznicza, która jest stosowana zarówno w postaci świeżej, jak i suszonej lub w postaci wywarów, naparów, maści i nalewek. Ponadto niektórzy ludzie preferują herbatę z pokrzywy, która pomaga w detoksykacji organizmu, podczas gdy inni wolą świeżo wyciśnięty sok z młodych pokrzyw.

A jakie są zdrowotne właściwości pokrzywy? Zioło to wspomaga metabolizm, działa przeciwreumatycznie i pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu pęcherzyka żółciowego, wątroby, nerek, trzustki i jajników. Działa przeciwzapalnie, moczopędnie, łagodzi zespół napięcia przedmiesiączkowego, wspomaga produkcję mleka matki, poprawia krążenie krwi w narządach ciała i pomaga w leczeniu wielu różnych problemów zdrowotnych.

Co gorsza, pokrzywa jest również przydatna w leczeniu różnych powierzchownych ran, ponieważ przyspiesza gojenie, poprawia ogólną elastyczność skóry i działa jako lekarstwo na różne wysypki i egzemy. Ponadto pokrzywa jest stosowana na włosy, głównie w postaci wywaru z korzenia, który jest wcierany w skórę głowy, co przy regularnym stosowaniu usuwa łupież i poprawia jakość włosów.

Pokrzywa zwyczajna

Kolejnym gatunkiem, który można spotkać w naszej okolicy jest pokrzywa zwyczajna (Urtica urens), która popularnie nazywana jest pokrzywą zwyczajną lub pokrzywą kłującą. Z wyglądu roślina ta bardzo przypomina pokrzywę zwyczajną. Jest to jednak jednoroczna roślina jednopienna, która w ostatnich latach znika z naszego krajobrazu i została sklasyfikowana jako gatunek zagrożony.

Opis pokrzywy kłującej

Podczas gdy pokrzywa zwyczajna może w niektórych przypadkach osiągnąć nawet 2 metry, pokrzywa zwyczajna osiąga maksymalną wysokość od 10 do 30 centymetrów. Jej system korzeniowy jest jednak bardzo rozgałęziony i zwykle sięga do 18 centymetrów pod powierzchnię. Czworokątne łodygi są rozgałęzione w górnej połowie, mają kolor od zielonego do brązowo-zielonego i pokryte są kłującymi włoskami.

Liście są raczej małe, lancetowate lub jajowate i zazwyczaj mają ząbkowane krawędzie. Podobnie jak łodyga, są one zwykle pokryte kłującymi włoskami, które mogą być nawet bardziej skuteczne niż w przypadku pokrzywy. Jest to jednak zioło jednopienne, co oznacza, że zarówno kwiaty pylnikowe, jak i słupkowe znajdują się w tym samym kwiatostanie.

Pokrzywa zwyczajna kwitnie od maja do listopada, kwiaty są bardzo małe, a kwiatostany gęste i słabo opadające po kwitnieniu. Owocem tej rośliny jest spłaszczona niełupka, która ma zielonkawo-brązowy lub jasnobrązowy kolor. Ponieważ jest to roślina jednoroczna, nie ma pąków rozrodczych, a jedynie nasiona.

Występowanie pokrzywy zwyczajnej

Zastanawiasz się, gdzie można znaleźć ten gatunek pokrzywy? Jeśli chodzi o rozmieszczenie na całym świecie, pokrzywy są najbardziej rozpowszechnione w Europie, Azji Mniejszej, Ameryce Północnej i Południowej, ale także w Australii i Afryce Południowej. W naszym kraju pokrzywa występuje praktycznie wszędzie tam, gdzie gleby są wzbogacone w wystarczającą ilość składników odżywczych, od nizin po tereny górskie. Najczęściej jednak widuje się ją na wrzosowiskach, polach, w ogrodach lub w pobliżu ludzkich siedzib.

Zastosowanie pokrzywy zwyczajnej

Podobnie jak w przypadku pokrzywy zwyczajnej, pokrzywa zwyczajna jest uważana za roślinę leczniczą, która jest przeznaczona zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Stosuje się ją do przygotowywania różnych naparów, wywarów i nalewek, które pomagają w gojeniu się powierzchownych ran i egzemy, mają korzystne działanie w leczeniu trądziku, a także są wykorzystywane do wspomagania wzrostu włosów.

Herbata z suszonych liści pokrzywy jest znana ze swoich właściwości moczopędnych i przeciwzapalnych, ale jest również stosowana do łagodzenia kataru siennego, wspomagania pracy jelit i przeziębienia. W kuchni wykorzystywana jest jako składnik różnych sałatek, farszów, zup i pikantnych ciast.

Co gorsza, pokrzywa jest odpowiednią paszą dla drobiu, dlatego jest chwalona przez wielu hodowców. Podobnie jak pokrzywa zwyczajna, jest ona również rośliną hodowlaną dla larw motyli, takich jak pokrzywa admirał, pokrzywa zwyczajna, pokrzywa pawie oczko i pokrzywa siatkowata.

Pokrzywa zwyczajna

Wśród rzadszych gatunków pokrzywy znajduje się pokrzywa zwyczajna (Urtica kioviensis), która jest często pomijana na świecie. Jest to zioło kontynentalne, które rośnie w nizinnych dolinach rzecznych, a jego nazwa gatunkowa odnosi się do miejsca, w którym została po raz pierwszy opisana, tj. obszaru Kijowa. Gatunek ten jest jednak obecnie zagrożony wyginięciem w nasiej przyrodzie.

Pokrzywa opis

Jest to wieloletnie zioło z wystającym kłączem, które wyrasta z żółtawego pełzającego kłącza i osiąga wysokość od 30 do 200 centymetrów. Łodyga jest pusta, kanciasta i krucha, o cienkich ściankach i zwykle pokryta kłującymi włoskami.

Liście pokrzywy mają długie ogonki i jajowate blaszki, które mogą mieć do 20 centymetrów długości. Są one sercowate u podstawy, spiczaste na końcu, a ich krawędzie są ząbkowane lub nawet ząbkowane. Strona awersu, która jest zwykle jasnozielona i błyszcząca, jest słabo pokryta nagimi włoskami, podczas gdy strona rewersu jest naga.

Podobnie jak pokrzywa zwyczajna, pokrzywa zwyczajna jest jednopienna i ma jednopłciowe kwiaty, które razem tworzą kłosowate kwiatostany. Owocami tej rośliny są małe brązowe niełupki, a w bezpośrednim sąsiedztwie pokrzywa rozprzestrzenia się za pomocą pełzających łodyg, ale na dłuższych dystansach rozprzestrzenia się za pomocą tych niełupek.

Występowanie pokrzywy zwyczajnej

Pokrzywa zwyczajna jest hemikryptofitem, co oznacza, że ma specyficzne wymagania. Jest przywiązana do siedlisk wilgotnych i podmokłych na obrzeżach łąk wierzbowych i olchowych, gdzie dominuje półcień. Zwykle występuje na gołym dnie lub na brzegach zbiorników wodnych w regularnie zalewanych lasach łęgowych lub na obrzeżach leśnych zbiorników wodnych.

W tym kraju pokrzywa zwyczajna jest obecnie uważana za gatunek krytycznie zagrożony. Najbardziej przyczyniło się do tego niszczenie odpowiednich siedlisk, tj. głównie wycinanie lasów łęgowych i osuszanie terenów podmokłych, które są przekształcane w grunty rolne.

Kolorowe pokrzywy ozdobne

Oprócz klasycznych pokrzyw, które można znaleźć na łące, w lesie lub w ogrodzie, popularne są również pokrzywy afrykańskie. Charakteryzują się one pięknymi kolorowymi liśćmi, które mogą występować w wielu różnych odcieniach, od zielonego, żółtego, pomarańczowego i czerwonego, poprzez różne pręgowane kombinacje, aż po głęboki fiolet. Liście mają nie tylko wszystkie kolory, ale także różne wzory.

Jednak w rzeczywistości nie jest to członek rodzaju Urtica. Pokrzywa ozdobna, znana również jako pokrzywa kłująca lub pokrzywa afrykańska, przez wieki była klasyfikowana w rodzinie Coleus, a konkretnie w rodzaju Coleus. Obecnie można znaleźć prawidłową nazwę Solenostemon scutellarioides, ale także oryginalne nazwy, takie jak Coleus blumei, Coleus hybridus lub Coleus verschaffeltii.

Pokrzywa afrykańska pochodzi z tropikalnych regionów Afryki, Australii, Azji Południowo-Wschodniej i Indii. Jest to zatem roślina ciepłolubna, która w naszych warunkach uprawiana jest jako roślina jednoroczna. Może stać się częścią rabat ozdobnych, ale istnieje również możliwość umieszczenia pokrzyw ozdobnych w doniczce. Ponadto, czasami jest również uprawiana jako pokrzywa domowa, która może skutecznie upiększyć każdy dom.